24.09.2019

ARAZİ UYGULAMALARINDA GRAVİTE YÖNTEMİ

Jeofizik

Gravite Yöntemi potansiyel teoriye dayalı temel bir jeofizik arama yöntemidir. Geniş alanlarda genel olarak tüm yer altı zenginliklerinin aranmasında (Petrol, Jeotermal, maden v.b.) detay jeolojik, diğer jeofizik ve sondaj çalışmalarına yönelik hedef alanlarının belirlenmesinde, dünyada ve Türkiye’de başarı ile uygulanmaktadır.

Gravite yöntemi çok çözümlü bir yöntemdir ancak yer altı sorunları iyi tespit edilmiş bir sahada yeralan kayaçların fiziki parametrelerinin sağlıklı belirlenmesi ile araştırma konusu ile ilgili en doğru çözüme yaklaşabilir. Gravite yöntemi kısmen yüzeylenmiş ya da yüzeye yakın (Gömülü) büyük ve/veya orta büyüklükte manyetit mineralinden oluşmuş demir madeninin aranmasında, manyetitin çevre kayaca göre yoğunluğunun yüksek oluşu nedeniyle manyetit yöntem kadar kesin sonuç verir. Ancak bu tür  yoğunlukların çok derinde olması, özellikle parçalı yapıda bulunması halinde elde edilen anomalilerin cevherden kaynaklanıp kaynaklanmadığının anlaşılması, eldeki diğer jeojolik ve jeofiziksel bulguların iyi bir şekilde yorumlanmasına bağlıdır.

Jeofizikte arazi uygulamalarında en çok kullanılan terimlerden biri belirti(ANOMALİ)dir. Anomali; jeofizik ölçü alınan bir ortamdaki ortalama değerden olan farklılıklara denir. Bir cismin veya bir maden yatağının oluşturabileceği anomalilerin şiddeti bazı faktörlere bağlıdır. Bunlar:

1.       Cevherin içinde bulunduğu ortamdan olan yoğunluk farkı
2.       Yüzeye olan mesafesi
3.       Kütle miktarı
4.       Yeraltındaki konumu (Eğim, dalım v.b.)
5.       Oluşum biçimi (Mercek, damar v.b.)
6.       Tenörü (Yüksek veya düşük)
7.       Geometrisidir.

Tüm bu faktörler göz önünde bulundurulduğunda derinde konumlanmış ve küçük maden yataklarının değerlendirme ve yorumlanmasında oldukça titiz bir çalışma gerektirdiği ortaya çıkmıştır.
Yer altı homojen bir yapıda olmayan manyetit,sedimanter,metamorfik ve ekonomik zenginlikleri oluşturan mineral yoğunlaşmalarından oluşur. Bu kayaçlar ve mineral oluşumları yer altında farklı derinlik, boyut ve farklı yoğunluklarda sahiptirler. Tüm bu farklılıklar yerçekimi ivmesinin düşey bileşeninde belirgin değişimlere neden olurlar. Bu  değişimlerin yeryüzünde özel olarak geliştirilmiş aletler ile ölçülmesi ve bu ölçümlerin değerlendirilip yorumlanması, gravite yönteminin temelini oluşturur. Örneğin Krom, masif manyetitler veya masif sülfatlı bir kütle ile yan kayacı arasındaki yoğunluk farkı gravite anomalisine neden olur. Bu durum krom, manyetit veya masif sülfitin bulunmasına yardımcı olur. (Şekil -1) KAYIP ŞEKİL :(

Şekil-1
 

Diğer bir örnek tuz domu ile tortul kaya arasındaki yoğunluk değişimi, çıkıntının ya da yukarı doğru hareketin tuz domu olduğunu gösterir. (Şekil-2) 
KAYIP ŞEKİL :(

Şekil-2

Bu durumda petrol aramalarında petrolün yapısal bir kapanda kaldığını yani, tortul kaya ile tuz domu arasında sıkıştığını gösterir. Eğer jeolojik bir ortamda yapısal bir farklılık veya maden yatağı ile çevresindeki kayaç arasında yoğunluk farkı yoksa, böyle bir maden yatağı gravite yöntemi ile aranmaz ayrıca yeraltının hep yatay oluşması veya tek düze olması halinde bu durum yine gravite yöntemi ile belirlenemez. (Şekil-3a) yöntemin uygulanabilmesi için aranan cisim ile çevre kayacı arasında belirgin bir yoğunluk farkının olması gereklidir. (Şekil -3b, Şekil-3c)
KAYIP ŞEKİL :(

Gravite Yönteminin başarı ile uygulandığı yerler:

·         Demir (manyetit,hematit)
·         Krom
·         Masif sülfit gibi metalik maden aramaları
·         Jeotermal
·         Petrol Aramaları (Temel topografyası, yer altı yapısı ve derinliği)
·         Gömülü faylar
·         Domsal yapılar
·         Tuz domu ve Antiklinal gibi yapı araştırması
·         Volkanik çıkış merkezleri
·         Kalderaların belirlenmesi
·         Zemin etütleri
·         Karstik boşlukların bulunması
·         Yoğunluk farkı olan tüm jeolojik problemlerin araştırılmasında

NOT:
Travers: Bir doğrultu boyunca alınan ölçüler topluluğu, profil
! dikkat tuz domu negatik eğri verir (Şekil-2) 


Yazı ve şekiller Jeofizik Mühendisi Can BAYAT tarafından sayısallaştırılmıştır. Lütfen kullandığınızda kaynak belirtiniz.

Yazar: Can BAYAT
Kimdir: 2015 yılından bu yana EMD Enerji Merkezi Danışmanlık şirketine bağlı olarak çalışmaktadır. 2016 SAÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Jeofizik Mühendisliği Yüksek Lisans mezunudur. Evli ve bir çocuk babasıdır.
| | canbayat [at] gmail |