01.10.2019

HANS CLOOS

Akademik

Hans CLOOS 20. y.y.’ın ilk yarısında oluşturulan modern Yapısal Jeoloji’nin asıl kurucularındandır. Çalışmalarını genellikle Almanca olarak yayınlamış ve zamanında yaptığı çalışmalarla modern yapısal jeolojinin daha da ilerilere taşınmasına katkıda bulunmuştur. Günümüzde dahi çalışmalarından alıntı yapılmaktadır.
 
Hans CLOOS 8 Kasım 1886 tarihinde Almanya, Magdeburg’da dünyaya gelmiştir. Jeoloji alanındaki eğitimine Alper ve Kara Orman’a yakın Breisgau’da, Freiburg  Üniversitesi’nde başlamıştır. PHD’sini Jura dağlarındaki kayaların (Jurassic- Cover Rock) deformasyon mekaniği üzerine yapmıştır. Daha sonra Güney Batı Afrika’da bulunan Erongo Dağları’nı haritalayan amcasının yanına gitmiştir. Bu seyahat “Conversation with The Earth”(CLOOS 1954) kitabının grafik, özellikle pratik alt yapısını oluşturmuştur.  Kitabın orijinali 1947’de Almanya’da yayınlanmıştır. Kitapta kişisel ve bilimsel seyahatlerin anlatıldığı bölümler de bulunmaktadır. Kitabın Afrika ile ilgili olan bölümlerinde, kariyerinin temel taşı olan çizimler ön plana çıkmaktadır. Yaptığı çizimlerde yapısal ve litolojik akrabalığı iyi bir şekilde ölçeklemiştir. Bunların en dikkat çekici yanı 3 boyutlu olarak yapısal jeolojik yapıları ve topografik zeminleri çizmiş olmasıdır kihayatı boyunca bu çizimleri yapmıştır.
Walters, CLOOS’un öğrencisidir. Ayrıca CLOOS’un ölümünün 25. Yılında Hans-CLOOS Madalyası almıştır. (Walters 1976)
 
Afrika seyahati dönüşü CLOOS bir kontrat imzalayarak petrol araştırıcı jeolog (exploration oil geologist) olarak 2 yıllığına Endonezya’ya gitmiştir. Bu kontrat onun
hayatında bir çıkmaz oluşturur ve bu iki yılın hem çalışma kapasitesini düşürdüğünü hem de gençliğinden iki yılın çalındığını belirtir.
 
Ancak akademik kariyerini ve çalışmalarını devam ettirmek için gerekli finansal kaynağı
da buradan elde etmiştir. İlerleyen yıllarda asistanlarına bu iki yıla atıfta bulunarak:

-Ruhumu Şeytana sattım. Demiştir.

Endonezya volkanlar açısından steril bir bölgedir. CLOOS ve araştırmaları için pek de ilerletici olduğu söylenemez.
 
Almanya’ya döndüğünde Marburg Üniversitesi’nde ders vermeye başlamıştır. Bu yıllarda I. Cihan Harbi vardı ve orduda askeri jeolog olarak görev yaptı. Daha sonra Silesia’da Krupp için çalışmaya başladı. Kısa zaman sonra Breslau Üniversitesi Jeoloji bölümü ile ortak çalışmalarda bulundu. Bu bölümün başı, Anadolu’da öldürülünce, CLOOS 1919’da daha 34 yaşındayken bir devlette Jeoloji Mühendisleri Odası Başkanlığı’na atandı. Savaş yüzünden Almanya ekonomik sıkıntı içerisindeydi ve arazi çalışmalarını yapabilme olanağı kısıtlıydı. Dolayısı ile CLOOS çalışmalarını Stehlen’de bulunan granit taş ocağında yoğunlaştırdı. Burada mineral sıralamaları, eklemlerin yönelimlerini, DAYK’ların ortaklıklarını inceleyen detaylı ve tarihlendirilmiş bir ilişkilendirilmiş harita yaptı.

Bu gözlemler Erongo Dağında yaptığı gözlemlerle bütünleşiyorlardı. Erongoda’da yamaçlardaki granitleri incelemiş ve volkanik kayaçlar ile granitler arasındaki ilişkiyi betimlemiştir.

1927’de ABD Nevada’da batholitler ile ilgili bir çalışmaya başladı. Bu çalışma diğerlerine nazaran daha kapsamlıydı ve kardeşi Ernst CLOOS’da bu çalışmada yer alıyordu.

“Stractual Behaviour of Igneous Rocks” (Balk 1948)’e Granit tektoniğini anlamada büyük bir katkıda bulundu.

Tektonik bir gezi sırasında Harz Dağları’nı incelerken Kuzey-Doğu uzanımlı Paleozoik kayaların daha gençlere iterek intikal ettiğini gözlemledi. Burada translasyon tektoniğinin küçük boyutlu modelini fark etti ve bunun daha büyük yapılarda da aynı olabileceğini düşündü.

1925’te CLOOS,Bonn Üniversitesi bölümünün başı olarak kariyerinin geri kalanını devam ettirdi. Batı Almanya’da CLOOS Devoniyen ve Karbonifer tabakaları ve bunların diğer tabakalar arasındaki ilişkilerini inceledi. Küçük çaptaki tektonik yapılarda çalışmalarını yoğunlaştırdı. Aynı yerde CLOOS ve kolejdekiler ilgilerini kayan ve slaty dilimleri (Komşu devirlerin quartz damarları) kaymadaki varyasyonları ve kayan zemindeki deformasyonun üstündeki kayaların rolünü incelemiştir. Bu konuda pek çok yayın çıkardı, Yayınları başta Almanya olmak üzere pek çok ülkede yayınlandı . Bu tür yayınlara hayatı boyunca devam etti.

Bazı durumlar, ki çoğunun nedeni bilinmiyor,benzer şekilde görülmektedir ki büyük kil blokları basınç altında devamlı olarak uzamaktadırlar.Yapısal Jeoloji ders kitaplarında CLOOS’un Graben modellerinin fotoğrafları görülmektedir.(Bizim ders notlarımızda da görülmekteydi. )

CLOOS anlamıştır ki, alan gözlemlerinden yola çıkarak zorlayıcı etkili basınç doğrultusunda sonuçlar gösterdi ki kırık sistemleri ve şartlara uygun killer orta modellerdeki kaya kütleleri hareketleridir. Bu dramatik deneyleri kullanarak basınç, deformasyon ve kırık sistemleri arasındaki ilişkiyi yorumladı. Rhine grabenini de içeren araştırmalar gösterdi ki kırığın şekli modelde de görüldüğü gibiydi. 

Her ne kadar günümüzde bazı gözlemleri gerçekten farklı olsa da önemli çoğunluğu doğrudur ve buda gösteriyor ki CLOOS tektonik araştırmaların önemli bir bölümüne öncülük etmiştir. Bu çalışmalarını ABD’de ve çoğunlukla Almanya’da gerçekleştirmiştir.

Granit tektoniği, volkanik evrimler ve rift vadileri hakkında gözlemelerini anlattığı ve çizimlerinin yer aldığı “Conversation with the Earth”, gezileri sırsında yaptığı gözlemlerin dokümanlarından oluşmaktadır.

II. Cihan Harbi CLOOS’u büyük bir strese soktuysa da, CLOOS baskılara dayanıklıydı ve kendinde rejimi yapabilecek gücü bulmuştu. Savaşın bitimine yakın (1945) aktif adımlar atmanın yakalanmaktan kaçınmak için önemli olduğunun farkına varmıştır.
Savaştan sonra Bonn şehrine vali olması için davet almıştır. Ancak CLOOS bu teklifi nazikçe geri çevirmiştir. Kendini bölümüne, O’na ihtiyacı olan arkadaşlarına ve dostlarına adamıştır. Kendi koleksiyonunu ve kütüphanesini savaştan iyi bir şekilde korumayı başarmıştır ve bunlar günümüzde Avrupa’nın nadide koleksiyonları arasında yer almaktadır.

Amerika’yı son ziyaretinde (1948) kendisine Amerikan Jeoloji birliği tarafından “Penrose Madalyası” verilmiştir. Bu da göstermektedir ki Jeoloji dalında yaptığı çalışmalardan ötürü, bilim adına kendisine borçluyuz.

Hans CLOOS 26 Eylül 1951 yılında hayatını yitirmiştir. Günümüzde Yerbilimleri konusunda başarı gösteren bilim insanlarına Hans-CLOOS Madalyası verilmektedir.

HANS CLOOS’UN KİTAP HALİNDE BAŞLICA ESERLERİ ŞUNLARDIR:

  • Der Erongo Berlin 1919;
  • Der Mechanismus iiefvukanisçher
  • Vorgänge, Braunschweig 1982,
  • Der Gebvrgabam, Schlesiens, Berlin 1925,
  • Das Riesengebirge in Schlesien, Berlin1934-
  • Die Plutone des Passauer umldes, Berlin 1927,
  • Bau und Bewegung der Gebvrge in Nm-dainerika, SMtmdinavien undMitteleuropa,, Bertin 1928;
  • Einführung in die Geologie, ein Lehrbuch der Inneren Dynamik, Berlin 1926
  • Gespräch mit der Erde, München 1947.
İhsan KETİN, Hans CLOOS için yazdığı bir yazıda şunları ifade etmektedir:

Hans Cloos, yaradılış bakımından, en çok mimarlık istidadına sahip bir san'atkârdı. Bu sebepledir ki, meslek hayatının başlangıcından beri Arzkabuğunun mimarî yapısı, "tektoniği" ile bilhassa meşgul olmuş ve ömrü boyunca yalnız bu saha üzerinde yorulmak bilmeyen bir gayretle çalışarak kendisine has bir ekol yaratmış, bu mevzuda yeni metodlar, kaide ve nizamlar kurmuştur. "Granit tektoniği, tektonikle magma faaliyetleri arasındaki münasebetler, tecrümitektonik, yükselme-yarılma ve volkanizma arasındaki geometrik bağlar, Grabenlerin teşekkülü, kıvrımların tektonik inkişafı ve işte bu çalışmalarının müsbet neticeleri olmuştur. Onun sanatkâr ruhu, eserlerindeki edebî ve felsefî ifadelerinde ve artistik resimlerinde bariz şekilde göze çarpar. Hans Cloos kuvvetli-bir tabiat müşahidi idi, o birçoklarının göremedikleri detayları görmeğe ve onları sağlam mekanik kanunlara uygun şekilde izah etmeğe, hipotezlerden ve bilhassa spekülasyonlardan kaçınmağa kendisimi alıştırmışta. Ö tabiatı en büyük "mürşit" olarak tanımış, gerek hocalığında ve gerekse röşerş hayatında daima bu prensibe sadık kalmıştır. O her sene ilk dersinde şu cümleyi tekrarlardı:

"Jeoloji kitaplardan değil tabiattan öğrenilir,hocalar ve kitaplar sizlerin tabiata yaklaşmanızı, onun dîlinden anlamanızı kolaylaştıran geçici vasıtalardır."

 Bu inanışın tezahürü olarak kendisi dört kıt'a üzerinde müteaddit tetkik seyahatleri yapmış, iki defa GB-Afrika'da, iki defa Kuzey Amerika'da,birçok defa şimalî Avrupa memleketlerinde ve bir defa da Hindistan ve Endonezya adalarında bulunmuştur.

Yazar: Can BAYAT
Kimdir: 2015 yılından bu yana EMD Enerji Merkezi Danışmanlık şirketine bağlı olarak çalışmaktadır. 2016 SAÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Jeofizik Mühendisliği Yüksek Lisans mezunudur. Evli ve bir çocuk babasıdır.
| | canbayat [at] gmail |